دستگاه نوار مغز الکتروانسفالوگرافی (Electroencephalography) چیست؟
نوار مغزی یا الکتروانسفالوگرافی (Electroencephalography)، ثبت فعالیت الکتریکی مغز است، این تکنیک شامل اخذ سیگنال توسط الکترودهای سطحی، بهبود سیگنال (معمولاً تقویت و حذف نویز)، چاپ سیگنال و آنالیز آن می‌شود. آنچه روی کاغذ چاپ می‌شود، الکتروانسفالوگرام نامیده می‌شود.
نوار مغز به کمک الکترودهایی که به شکل دیسک‌های فلزی کوچک با سیم‌های نازک هستند، انجام می‌شود. هنگام آزمایش الکترودها روی پوست سر بیمار چسبانده می‌شوند. این الکترودها بارهای الکتریکی ناشی از فعالیت سلول‌های مغز ناشی را تشخیص می‌دهند. بارهای الکتریکی مغز تقویت و به رایانه متصل به الکترودها فرستاده می‌شوند تا بتوان آنها را به صورت نمودار امواج نمایش داد. این نمودار در واقع پاسخ نوار مغز یا الکتروانسفالوگرام (EEG) است که روی کاغذ چاپ می‌شود. چیزی که در مورد نوار مغز اهمیت دارد شکل امواج است اما پاسخ به محرک‌ها و تغییرات کوچک انرژی نیز توسط دکتر مغز و اعصاب مورد بررسی قرار می‌گیرند.
کاربرد بالینی
نمونه‌ای از فعالیت الکتریکی ثبت شده از مغز
نتایج حاصل از نوار مغزی را نمی‌توان به صورت مستقیم و تنها با مشاهده سیگنال مورد بررسی و تفسیر قرار داد و از روی آن ناهنجاری را تشخیص داد. معمولاً طیف فرکانسی این سیگنال حاوی اطلاعات مفیدی است که کاربردهای تشخیصی و تحقیقاتی از جمله موارد زیر دارد:
۱-کمک به تشخیص و تعیین محل آسیب مغزی
۲-کمک به مطالعه صرع (حملات گذرای برگشت‌پذیر عمل مغز دچار مشکل با حس نامنظم و فعالیت حرکتی نظیر تشنج)
۳-کمک به تشخیص اختلالات روانی
۴-کمک به مطالعه خواب
۵-اجازه مشاهده و آنالیز پاسخ‌های مغز به محرک‌های سنسوری
تفاوت نوار مغز سالم و ناسالم
فعالیت های الکتریکی که روی مغز انجام می شود به شکل نمودارهایی با یک طول موج و فرکانس مشخص بر اساس محلی که الکترودها نصب شده اند طبقه بندی و نمایش داده می شوند.
تفاوت بین نوار مغز سالم و ناسالم در تغییراتی که که شکل نمودارها نشان می دهند. به بیان ساده اگر نوار مغز شما دچار مشکل باشد در قسمت هایی از نوار یا به شکل متناوب تغییراتی را می بینید. همانطور که گفتیم طول موج ها بر اساس فرکانس، دامنه ، محل نصب الکترودها بر روی پوست سر و شکل آنها طبقه بندی می شوند.
چه زمانی نوار مغز گرفته می‌شود؟
تجویز نوار مغز به عهده دکتر مغز و اعصاب است و این که چه موقع نوار مغز بگیریم، باید توسط پزشک پاسخ داده شود. انجام این آزمایش برای تشخیص و درمان برخی بیماری‌ها لازم است. در برخی موارد نیز پزشک برای بررسی بیشتر و دقیق‌تر انجام نوار مغز را تشخیص می‌دهد.
به طور کلی نوار مغز یا الکتروانسفالوگرام (EEG) برای بررسی انواع اختلالات مغزی استفاده می‌شود. این اختلالات به صورت امواج نامنظم نمایش داده می‌شوند و پزشک می‌تواند با بررسی آنها اختلالات مغزی بیمار را تشخیص دهد. بیشترین استفاده نوار مغز برای درمان و کنترل عارضه تشنج است. حتی اگر تشنج در سال‌های قبل اتفاق افتاده باشد، نوار مغز وجود و محل وقوع آن در مغز را نشان می‌دهد.
تومور، سکته، آلزایمر، روان‌پریشی، اختلال خواب، تروما، مسمومیت دارویی، کما و… از جمله دیگر مواردی هستند که ممکن است به نوار مغز نیاز داشته باشند. علاوه بر این‌ها ممکن است هنگام جراحی برای نظارت بر جریان خون مغز از نوار مغز استفاده شود.
الکترودهای ثبت ای‌ای‌جی
الکترودهای ای‌ای‌جی، جریان‌های یونی را از بافت سربرال به صورت ولتاژ اخذ کرده و به پیش‌تقویت‌کنندههای ای‌ای‌جی، منتقل می‌کند. مشخصات الکترود در ثبت، بسیار مهم است. معمولاً در صفحات این الکترودها، از کلرید نقره – نقره (Ag-AgCl) استفاده می‌شود. معمولاً پنج نوع الکترود جهت ثبت ای‌ای‌جی به کار می‌رود:
الکترود پوست سر، کاپ‌ها، دیسک‌های پد نقره، میله‌هایی از جنس فولاد ضدزنگ و سیم‌های نقره کلریده شده،
الکترودهای Sphenoidal: در این الکترودها، نقره عایق و سیم لخت که نوک آن کلریده شده به صورت متناوب قرار گرفته و به وسیله بافت ماهیچه توسط یک سوزن در جای خود قرار می‌گیرد،
الکترودهای Nasopharyngeal: میله نقره‌ای با توپ نقره که از طریق سوراخ بینی وارد می‌شود،
الکترودهای Electrocorticoyraphic: فیلترهای کتانی خیس خورده در محلول سالین که روی سطح مغز قرارداده می‌شود و
الکترودهای اینتراسربرال: دسته‌های سیم‌های پلاتین یا طلای پوشیده شده از تفلون که در فواصل مختلف از نوک دسته بریده شده‌است و برای تحریک الکتریکی مغز به کار می‌رود.
الکترودهای کاپ یا دیسک، قابلیت استفاده مجدد دارد، هر بار با استفاده از یک کرم هادی روی پوست سر قرار می‌گیرد. قبل از قراردادن الکترود بایستی، چربی‌های نقطه مورد نظر در سر را با الکل یا استون پاک کرد. دامنه، فاز و فرکانس سیگنال‌های ای‌ای‌جی به طرز قرار گرفتن الکترودها بستگی دارد. الکترودگذاری سطحی (روی سطح پوست) طبق یک الگوی استاندارد انجام می‌گیرد.
دستگاه ثبت ای‌ای‌جی
تصویری از یک دستگاه الکتروانسفالوگراف تجاری
ماشین‌های ای‌ای‌جی بالینی، معمولاً شامل ۸، ۱۶ یا ۳۲ کانال است. به صورت معمول ۲۰ الکترود روی سر بیمار قرار می‌گیرد که پتانسیل حیاتی مذکور را به پیش تقویت‌کننده می‌رساند. معمولاً با استفاده از یک سیگنال کالیبراسیون پالسی، سیستم کالیبره می‌شود. سیگنال‌های دریافت شده، تقویت و حذف نویز می‌شود. سیگنال‌ها را می‌توان به همین شکل ثبت کرد یا جهت انجام پردازش‌های بیشتر مانند محاسبه طیف فرکانسی سیگنال و طبقه‌بندی و اعمال الگوریتم‌های تشخیصی، به دیجیتال تبدیل و وارد کامپیوتر کرد. ثبت پتانسیل‌هایی که پس از تحریک‌های بینایی و شنوایی ثبت می‌شوند را پتانسیل‌های برانگیخته (به انگلیسی: evoked potential) می‌نامند. می‌توان اینگونه تفسیر کرد که قسمت اعظم سیگنالی که از این طریق ثبت می‌شود در نتیجه محرک‌های بینایی یا شنوایی است. از این یافته‌ها می‌توان در مطالعه اعصاب مربوط به این دو حس استفاده کرد.
الکتروانسفالوگرام (ای‌ای‌جی) سیگنال‌های الکتریکی مغز را با استفاده از ۲۱ الکترود که به ترتیب خاصی در سطح سر نصب می‌شوند ثبت می‌کند.
این الکترودها به کمک نوارهای ارتجاعی در کنار هم نگه داشته شده و مانند یک کلاه روی سر قرار می‌گیرند. مشکلات فنی این کار شبیه به مسائلی است که در بخش الکتروکاردیوگرافی پیش می‌آید، ولی از آنجا که دامنه‌های سیگنال در انسفالوگرام یک دهم دامنه سیگنال الکتروکاردیوگراف و تقریباً صد میکرو ولت می‌باشد سیستم نویز پذیر و حساس تر بوده و در مقایسه با الکتروکاردیوگراف به روش‌شناسی بهتر نیاز دارد. گستره بسامدهای کمتر از یک هرتز تا بالاتر از ۵۰ هرتز می‌باشد.
منحنی‌های حاصل از الکتروانسفالوگرام شاخص بسیار حساسی از درجه هوشیاری و اندازه‌گیری تغییرات میزان هوشیاری در طول دوره خواب طبیعی یا در بیماری‌های مغزی به‌شمار می‌آید.
کاربرد مهم دیگر در تشخیص صرع می‌باشد. مراحل اولیه و انواع نه چندان شدید را تنها می‌توان با ثبت تغییرات معمول الکتروانسفالوگراف تشخیص داد. این حملات می‌تواند به‌طور پراکنده رخ دهند اما با تنفس هوای تهویه شده نور و خواب نیز ممکن است فعال شوند. زمانی که وجود بیماری صرع مورد تردید است می‌توان از بیماری در مورد وضعیت تهویه هوا پرسش نمود یا وی را در معرض تابش کوتاه مدت و منقطع نور قرار داد یا از او خواست که شب قبل از آزمایش نخوابد.
انواع نوار مغز
حال که متوجه شدیم نوار مغز چیست بهتر است بدانید نوار مغز انواع مختلفی به شرح زیر دارد:
نوار مغز معمولی: در این نوع تست بیمار باید در آرامش استراحت کند. هنگام انجام این نوع نوار مغز از بیمار خواسته می‌شود که چند بار چشم‌های خود را باز و بسته کند و برای چند دقیقه نفس‌های عمیق بکشد. گاهی در این نوع تست نوار مغز چراغ چشمک‌زن را در نزدیکی بیمار قرار می‌دهند تا تاثیر آن بر فعالیت مغز بررسی شود.این نوع نوار مغز رایج تر از دیگر انواع نوار مغز یا الکتروانسفالوگرام (EEG) است.
نوار مغز خواب: در صورتی که پزشک نتیجه مطلوب را از نوار مغز معمولی دریافت نکند، نوار مغز خواب تجویز می‌کند. این نوع نوار مغز در حالت خواب انجام می‌شود. در برخی موارد از بیمار خواسته می‌شود شب قبل از انجام تست را بیدار بماند تا در زمان انجام تست راحت‌تر به خواب برود. به همین دلیل به این نوع نوار مغز به نوار مغز محروم نیز گفته می‌شود.
نوار مغز پایشی: گاهی پزشک تشخیص می‌دهد که لازم است فعالیت‌های مغزی بیمار در طول یک روز یا حتی بیشتر بررسی شود. در این موارد تست نوار مغز سرپایی انجام می‌شود. برای انجام این نوع تست نوار مغز گیرنده‌ای روی لباس فرد قرار می‌دهند تا فعالیت‌های مغزی او را حین انجام کارهای روتین و روزمره ثبت کند. انجام این تست به بستری بیمار در بیمارستان یا تحت نظر بودن او نیاز ندارد و او می‌تواند پس از نصب گیرنده به کارهای روزمره خود بپردازد. گیرنده نوار مغز پایشی ضدآب است.
نوار مغز تلهمتری: این روش یکی از انواع خاص نوار مغز یا الکتروانسفالوگرام (EEG) است که هنگام انجام آن امکان فیلمبرداری وجود دارد و اطلاعات بیشتری در اختیار دکتر مغز و اعصاب قرار می‌دهد. این نوع نوار مغز روش طی چند روز و در حین بستری بودن بیمار در بیمارستان می‌شود. در تلهمتری سیگنال‌های نوار مغز رایانه انتقال فرستاده می‌شوند و به صورت ویدئو ضبط می‌شوند تا امکان بررسی لحظه‌ای وضعیت مغز بیمار وجود داشته باشد.
روش گرفتن نوار مغز یا الکتروانسفالوگرام (EEG)
یکی از نگرانی‌هایی مشترک کسانی که باید نوار مغزی بگیرند درباره روش انجام آن است. بنا به تشخیص پزشک نوار مغز توسط ۸، ۱۶ یا ۲۵ جفت الکترود گرفته می‌شود. این الکترودها، پالس‌های الکتریکی مغز را از طریق پوست سر دریافت می‌کنند و سپس به رایانه متصل انتقال می‌دهند. نوار مغز در حالت نشسته یا خوابیده گرفته می‌شود. بیمار حین انجام نوار مغز باید کاملا در آرامش و سکون باشد. بنا به تجویز پزشک، تکنسین تست نوار مغز از بیمار می‌خواهد که فعالیت‌های مختلفی انجام دهد؛ مثلا چشمان خود را ببندد، نفس عمیق بکشد و با به محرک‌های بینایی، شنوایی و… توجه کند.
آیا نوار مغزی خطری دارد
نوار مغز هیچگونه خطری ندارد، یک تست کاملا بی خطر و بی درد است، برخی از EEG ها محرک و فلاشی ندارند ولیکن در برخی موارد برای ایجاد یک محرک در صورتی که نوار مغزی نتواند محرکی را ایجاد کند دکتر و یا تکنسین از تنفس سریع و یا فلاش برای تحریک استفاده می کنند، این محرک ها ممکن است برای بیمار ایجاد تشنج نماید که البته در این شرایط تکنسین کاملا آموزش دیده است و می تواند به کنترل شرایط بپردازد.
نوار مغز در بارداری
سوالی که بسیاری از مراجعین می پرسند این است که آیا تست الکتروانسفالوگرام برای جنین و خانم های باردار مشکلی ایجاد می کند؟ در پاسخ باید گفت خیر این تست به این دلیل که از هیچ اشعه ای استفاده نمی کند خطری برای جنین و یا مادر باردار نخواهد داشت.
چگونه می توانم برای نوار مغز آماده شوم
قبل از تست انسفالوگرام ، لازم است بیمار برای انجام این تست آماده شود
موهای خود را بشوئید و زمانی که قرار است برای انجام تست بروید اصلاً هیچ ژل و یا روغنی به موهایتان نزنید.
درصورتی که از دارویی استفاده می کنید، در مورد دارو از دکترتان بپرسید، یک لیست از داروهایی که استفاده می کنید را به تکنسین و یا متخصص مغز و اعصاب که تست شما را انجام می دهد بدهید.
حد اقل هشت ساعت قبل از انجام تست از خوردن هرگونه کافئین، خودداری کنید.
پزشک ممکن است از شما بخواهد تا شب قبل را کمتر بخوابید و یا در طول تست از آرامبخشی که کمی شما بخواباند استفاده کنید.
گرفتن نوار مغز نوزادان و کودکان
